Công chức, viên chức không được thành lập, góp vốn và quản lý doanh nghiệp: Góc nhìn pháp lý và tác động thực tiễn

ảnh minh họa

1. Dẫn nhập

Một trong những điểm nổi bật của Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Doanh nghiệp vừa được Quốc hội thông qua là việc quy định rõ công chức, viên chức không được thành lập, góp vốn và quản lý doanh nghiệp. Đây là bước tiến mạnh mẽ trong việc nâng cao tính liêm chính của bộ máy hành chính nhà nước, ngăn chặn tình trạng lạm dụng chức vụ, quyền hạn để phục vụ lợi ích cá nhân. Bài viết này sẽ phân tích cơ sở pháp lý, mục tiêu chính sách, phạm vi áp dụng và các hệ quả thực tiễn của quy định mới, đồng thời đưa ra một số đánh giá và kiến nghị nhằm đảm bảo tính khả thi khi triển khai.

2. Cơ sở pháp lý của quy định

Luật Doanh nghiệp sửa đổi năm 2025 bổ sung quy định cấm công chức, viên chức tham gia thành lập, góp vốn và quản lý doanh nghiệp. Về mặt kỹ thuật pháp lý, điều này đồng nghĩa với việc cá nhân thuộc nhóm công chức, viên chức – bao gồm cả những người giữ chức vụ lãnh đạo hoặc không giữ chức vụ lãnh đạo trong cơ quan nhà nước và đơn vị sự nghiệp công lập – không được đứng tên trên giấy tờ pháp lý của doanh nghiệp với tư cách là người góp vốn, người sáng lập, hay người quản lý.

Căn cứ ban hành quy định này là sự kết hợp giữa Luật Doanh nghiệp và Luật Cán bộ, công chức – Luật Viên chức. Theo đó, người làm việc trong khu vực công, hưởng lương từ ngân sách nhà nước, có nghĩa vụ trung thành, liêm chính và khách quan trong khi thực hiện công vụ. Việc tham gia vào hoạt động kinh doanh mang tính chất lợi nhuận có thể dẫn đến xung đột lợi ích với chức năng quản lý nhà nước mà họ đang đảm nhiệm.

3. Mục tiêu của chính sách: Minh bạch hóa và chống xung đột lợi ích

Trên thực tế, trong nhiều năm qua, không ít trường hợp công chức, viên chức sử dụng ảnh hưởng của mình để can thiệp hoặc tạo điều kiện cho doanh nghiệp do người thân hoặc “người đứng sau” thành lập. Điều này làm xói mòn nguyên tắc bình đẳng trong kinh doanh, ảnh hưởng tiêu cực đến môi trường đầu tư và gây mất niềm tin của người dân vào hệ thống hành chính.

Chính vì vậy, việc cấm công chức, viên chức tham gia thành lập, góp vốn và quản lý doanh nghiệp nhằm mục tiêu đầu tiên là loại bỏ nguy cơ xung đột lợi ích. Khi một người vừa thực thi công vụ vừa tham gia điều hành doanh nghiệp, khả năng họ sử dụng thông tin nội bộ, quyền lực hoặc các mối quan hệ trong công vụ để trục lợi là hoàn toàn có thể xảy ra. Mục tiêu thứ hai là đảm bảo sự tập trung vào công việc công vụ. Khi một người chia sẻ thời gian, sức lực để điều hành doanh nghiệp riêng, khả năng họ sao nhãng nhiệm vụ nhà nước là rất lớn. Cuối cùng, đây cũng là bước đi nhằm xây dựng một bộ máy công vụ chuyên nghiệp, phục vụ nhân dân, không bị chi phối bởi các lợi ích tư nhân.

4. Phạm vi và nội dung cụ thể của quy định

Quy định mới không chỉ cấm công chức, viên chức thành lập doanh nghiệp mà còn cấm cả hành vi góp vốn và tham gia quản lý doanh nghiệp. Điều này có ý nghĩa pháp lý rất quan trọng. Thứ nhất, việc góp vốn không đồng nghĩa với việc điều hành doanh nghiệp, nhưng nếu không kiểm soát thì dễ dẫn đến tình trạng "góp vốn ẩn danh", đứng tên người khác, thực tế vẫn chi phối doanh nghiệp. Thứ hai, việc tham gia quản lý doanh nghiệp – bao gồm việc giữ các chức danh như Giám đốc, Tổng giám đốc, Chủ tịch Hội đồng thành viên… – là hoạt động có tính chất điều hành trực tiếp, dễ gây mâu thuẫn với nhiệm vụ công vụ nếu cùng lúc nắm quyền lực trong cơ quan nhà nước.

Ngoài ra, quy định này có một điểm mở đáng chú ý: một số trường hợp ngoại lệ vẫn được pháp luật cho phép, đặc biệt là trong lĩnh vực khoa học – công nghệ và đổi mới sáng tạo. Cụ thể, công chức, viên chức có thể tham gia thành lập và điều hành doanh nghiệp hoạt động trong các lĩnh vực khoa học, công nghệ, chuyển đổi số nếu được cấp có thẩm quyền phê duyệt và tuân thủ điều kiện pháp luật chuyên ngành. Sự linh hoạt này nhằm khuyến khích đổi mới sáng tạo, thương mại hóa kết quả nghiên cứu khoa học, nhưng phải đảm bảo không làm ảnh hưởng đến công vụ.

5. Hệ quả pháp lý và thực tiễn của quy định

Một khi quy định này có hiệu lực, các công chức, viên chức đang đứng tên hoặc góp vốn trong doanh nghiệp buộc phải thoái vốn, rút khỏi vị trí quản lý hoặc chuyển nhượng phần góp vốn cho người khác. Nếu tiếp tục vi phạm, họ có thể bị xử lý kỷ luật theo Luật Cán bộ, công chức hoặc Luật Viên chức, đồng thời bị xử lý trách nhiệm liên quan trong hoạt động doanh nghiệp theo quy định của Luật Doanh nghiệp.

Về phía cơ quan quản lý, cần thiết lập cơ chế kiểm tra, giám sát thường xuyên, đặc biệt là thông qua hệ thống kê khai tài sản và thu nhập của công chức, viên chức. Đồng thời, cơ quan đăng ký kinh doanh cần phối hợp với cơ quan nội vụ và thanh tra để phát hiện các trường hợp cố tình vi phạm dưới hình thức nhờ người thân đứng tên thay.

Trong thực tế, việc xử lý các trường hợp "góp vốn gián tiếp" – tức là người khác đứng tên nhưng lợi ích thuộc về công chức, viên chức – sẽ là thách thức lớn. Điều này đòi hỏi sự phối hợp đồng bộ giữa các cơ quan nhà nước, nhất là trong việc điều tra nguồn tài sản và kiểm tra tính trung thực của các bản kê khai.

6. Đánh giá và đề xuất

Có thể thấy, quy định cấm công chức, viên chức tham gia thành lập, góp vốn và quản lý doanh nghiệp là cần thiết và hợp lý, phù hợp với xu hướng xây dựng nhà nước pháp quyền, liêm chính, hiện đại. Tuy nhiên, để quy định này thật sự phát huy hiệu quả trong thực tiễn, cần lưu ý một số điểm sau:

Thứ nhất, cần có hướng dẫn rõ ràng về các trường hợp ngoại lệ, tránh tình trạng lạm dụng danh nghĩa "doanh nghiệp khoa học – công nghệ" để hợp thức hóa các mối quan hệ lợi ích. Phải có quy định cụ thể về điều kiện, quy trình và trách nhiệm giám sát đối với các trường hợp được phép tham gia doanh nghiệp.

Thứ hai, cần hoàn thiện hệ thống kê khai tài sản, thu nhập để kiểm soát các nguồn tài sản không minh bạch và phát hiện dấu hiệu sở hữu doanh nghiệp thông qua người thân. Việc này đòi hỏi sự phối hợp giữa cơ quan nội vụ, thanh tra, thuế và cả ngân hàng trong một số trường hợp đặc biệt.

Thứ ba, nên tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến quy định pháp luật cho đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức. Việc vi phạm nhiều khi không do cố tình mà xuất phát từ thiếu hiểu biết hoặc nhầm lẫn giữa các khái niệm pháp lý như “đầu tư tài chính” và “góp vốn điều hành”.

7. Kết luận

Quy định cấm công chức, viên chức tham gia thành lập, góp vốn và quản lý doanh nghiệp là bước đi tất yếu nhằm xây dựng nền hành chính hiện đại, chuyên nghiệp và minh bạch. Đây là thông điệp rõ ràng về việc tách bạch giữa lợi ích công – tư, củng cố niềm tin của xã hội vào bộ máy nhà nước. Tuy nhiên, để quy định này không chỉ dừng lại ở “hình thức”, đòi hỏi sự hoàn thiện về mặt thể chế, tăng cường giám sát và thực thi đồng bộ giữa các cơ quan chức năng. Chỉ khi đó, những giá trị cốt lõi mà quy định này hướng tới mới có thể thực sự được hiện thực hóa trong đời sống pháp lý và xã hội.

Trường hợp cần tư vấn chi tiết, khách hàng có thể liên hệ với chúng tôi theo địa chỉ:

Công ty Luật TNHH Bright Legal - Khách hàng là trọng tâm

Trụ sở chính:

Địa chỉ: Lô 128 Sunrise K, The Manor Central Park, đường Nguyễn Xiển, phường Đại Kim, quận Hoàng Mai, thành phố Hà Nội.

Điện thoại: 0866.625.968 - 0866375617

Hotline: 0913899635 - 0906219525

Email: [email protected]

Chi nhánh Kiên Giang

Địa chỉ: Số 254 Nguyễn Trung Trực, phường Dương Đông, Tp. Phú Quốc, tỉnh Kiên Giang

Điện thoại: 0775.921.888

Email: [email protected]

Chi nhánh Hà Tĩnh

Địa chỉ: Số 03 Lý Nhật Quang, thị trấn Thạnh Hà, huyện Thạch Hà, tỉnh Hà Tĩnh

Điện thoại: 0906219525 - 0963331555