Quyền Im Lặng Trong Pháp Luật Hình Sự Việt Nam.

Tại Việt Nam, mặc dù thuật ngữ “quyền im lặng” chưa được quy định nguyên văn trong các văn bản pháp luật, nhưng nội dung của quyền này đã được pháp luật thừa nhận và bảo đảm từ Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 (BLTTHS 2015).

1. Cơ sở pháp lý về quyền im lặng ở Việt Nam

1.1. Hiến pháp 2013

Hiến pháp 2013 không trực tiếp sử dụng thuật ngữ “quyền im lặng”, nhưng nhiều điều khoản đã đặt nền tảng cho việc bảo đảm quyền này, tiêu biểu như:

• Khoản 1 Điều 31: Nguyên tắc suy đoán vô tội.
• Khoản 4 Điều 31: Người bị bắt, tạm giữ, tạm giam, khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử có quyền tự bào chữa, nhờ luật sư hoặc người khác bào chữa.
• Khoản 7 Điều 103: Bảo đảm quyền bào chữa của bị can, bị cáo trong xét xử.

Có thể thấy, mặc dù Hiến pháp 2013 chưa trực tiếp sử dụng thuật ngữ “quyền im lặng”, nhưng tinh thần bảo đảm quyền này đã được lồng ghép trong nhiều quy định quan trọng. Việc khẳng định nguyên tắc suy đoán vô tội và bảo đảm quyền tự bào chữa hoặc nhờ luật sư bào chữa chính là cơ sở cốt lõi để hình thành và thực thi quyền im lặng trong tố tụng hình sự.

Theo quan điểm của chúng tôi, việc quy định gián tiếp quyền im lặng trong Hiến pháp 2013 là một bước đi thận trọng nhưng cần thiết, bởi nó vừa bảo đảm tính ổn định của hệ thống pháp luật, vừa tạo nền tảng cho sự phát triển và hoàn thiện các văn bản pháp luật chuyên ngành sau này. Tuy nhiên, để bảo đảm hiệu quả hơn, Việt Nam nên cân nhắc việc ghi nhận rõ ràng thuật ngữ “quyền im lặng” trong các văn bản pháp luật tương lai, bởi điều này không chỉ phù hợp với xu thế quốc tế mà còn góp phần nâng cao ý thức pháp lý của cơ quan tiến hành tố tụng và của công dân.

1.2. Bộ luật tố tụng hình sự 2015: 

BLTTHS 2015 lần đầu tiên quy định rõ ràng hơn về quyền im lặng, cụ thể:

• Điều 58, 59, 60, 61: Người bị bắt, người bị tạm giữ, bị can, bị cáo đều có quyền “không buộc phải đưa ra lời khai chống lại chính mình hoặc buộc phải nhận mình có tội”.
• Điều 13, 15, 16: Bảo đảm nguyên tắc suy đoán vô tội, trách nhiệm chứng minh tội phạm thuộc về cơ quan tiến hành tố tụng, đồng thời bảo đảm quyền bào chữa của người bị buộc tội.
• Điều 74: Người bào chữa được tham gia tố tụng ngay từ khi có quyết định tạm giữ hoặc khởi tố bị can.
• Khoản 6 Điều 183: Hỏi cung bị can phải được ghi âm hoặc ghi hình có âm thanh, nhằm bảo vệ quyền của bị can và ngăn chặn việc bức cung, nhục hình.
• Khoản 1 Điều 87: Chứng cứ thu thập trái quy định pháp luật không có giá trị pháp lý.

Tại đây, các quy định trong BLTTHS 2015 đã từng bước tiệm cận và thể hiện rõ tinh thần của quyền im lặng. Quy định về nguyên tắc suy đoán vô tội, nghĩa vụ chứng minh thuộc về cơ quan tiến hành tố tụng, cùng với việc ghi âm, ghi hình khi hỏi cung là những tiến bộ đáng kể, nhằm bảo đảm quyền lợi cho người bị buộc tội và nâng cao tính minh bạch của hoạt động tố tụng. Tuy nhiên, theo quan điểm của Luật Bright Legal, việc pháp luật Việt Nam chỉ dừng lại ở việc quy định nội dung quyền im lặng mà chưa trực tiếp sử dụng thuật ngữ này vẫn còn là một hạn chế. Bởi lẽ, khi thuật ngữ “quyền im lặng” chưa được ghi nhận rõ ràng, việc nhận thức và áp dụng trên thực tế có thể còn chưa thống nhất giữa các cơ quan tiến hành tố tụng.

1. Ý nghĩa thực tiễn của quyền im lặng

Trong thực tế tố tụng hình sự ở Việt Nam, quyền im lặng không đơn thuần là việc người bị buộc tội được phép “không nói gì”, mà là cơ chế pháp lý bảo vệ họ khỏi nguy cơ bị ép cung, mớm cung, nhục hình – những vấn đề vẫn từng tồn tại trong hoạt động điều tra.

Cụ thể, quyền im lặng được thể hiện qua:

• Quyền được thông báo, giải thích đầy đủ về quyền và nghĩa vụ ngay khi bị bắt, tạm giữ, tạm giam.
• Quyền không buộc phải khai báo chống lại chính mình, giúp tránh việc người bị buộc tội vì lo sợ hoặc bị áp lực mà thừa nhận sai sự thật.
• Quyền có luật sư tham gia từ sớm, để hỗ trợ pháp lý, định hướng lời khai và bảo vệ quyền lợi hợp pháp.
• Quyền không phải chứng minh sự vô tội, vì theo nguyên tắc suy đoán vô tội, trách nhiệm chứng minh thuộc về cơ quan điều tra, viện kiểm sát, tòa án.

Thực tiễn cho thấy, nhiều vụ án hình sự trong Việt Nam nói riêng và quốc tế nói chung đã bị hủy hoặc sửa án do lời khai không khách quan, có dấu hiệu bị bức cung. Khi quyền im lặng được tôn trọng, những rủi ro này sẽ giảm đáng kể, góp phần hạn chế oan sai và củng cố niềm tin của người dân vào công lý. Nói cách khác, quyền im lặng không chỉ bảo vệ quyền con người của người bị buộc tội, mà còn nâng cao tính minh bạch, công bằng và chất lượng điều tra, xét xử trong hoạt động tố tụng hình sự.

• Kết luận

Quyền im lặng trong tố tụng hình sự không chỉ là quyền “giữ im lặng”, mà là tổng hợp nhiều quyền: được thông báo và giải thích về quyền, không buộc phải khai báo chống lại chính mình, có quyền tự bào chữa hoặc nhờ luật sư bào chữa, và không phải chứng minh mình vô tội. Trách nhiệm chứng minh tội phạm thuộc về cơ quan tiến hành tố tụng.

Để bảo đảm thực thi quyền im lặng, vai trò của luật sư bào chữa đặc biệt quan trọng. Luật sư không chỉ giúp người bị buộc tội hiểu rõ quyền của mình, mà còn giám sát hoạt động tố tụng, ngăn ngừa ép cung, mớm cung, bảo vệ quyền con người và góp phần bảo đảm công lý.

—-------------------------

Trong trường hợp Quý khách hàng có bất kỳ thắc mắc hoặc cần được tư vấn chuyên sâu, vui lòng liên hệ Công ty Luật Bright Legal. Với đội ngũ luật sư và chuyên gia pháp lý giàu kinh nghiệm, chúng tôi cam kết mang đến dịch vụ uy tín – tận tâm – hiệu quả.